سلامت نیوز: در سالهای اخیر هرگاه از بروز تنش آبی و همچنین تخریب پوشش گیاهی در کشور سخن به میان میآید، یکی از اصلیترین علل آن کاهش بارندگی و وقوع خشکسالی در چند دهه اخیر، به مثابه مهمانی ناخوانده و نوظهور، اعلام میشود، درحالیکه باید دانست اصلیترین ویژگی اکولوژیک سرزمین ایران از قرارگیری آن در کمربند خشک و نیمهخشک جهانی نشأت میگیرد.
به گزارش سلامت نیوز دكتر برهان ریاضی استاد دانشگاه و مدرس محیطزیست در همشهری آنلاین نوشت: این ویژگی چیزی جز وجود بینظمی در میزان بارش و به بیان دیگر بروز خشكسالیها و ترسالیها نیست. این سرشت ذاتی، مربوط به چند دهه و حتی چندقرن اخیر نبوده و هزاران سال است كه با شرایط و عوامل طبیعی این سرزمین عجین شده و زمینهساز تكامل طبیعی اكوسیستمهای این كشور بوده است. بنابراین در پناه همین خصوصیت، پهنههای آبی همچون گاوخوبی، ارومیه، شادگان، پریشان، طشك و بختگان و جنگلها، بیشهها و علفزارهای استپی ارزشمند در فلات ایران شكل گرفتهاند. نكته مهم این است كه اگرچه میزان بارش، در بیش از 90درصد از سطح كشور ما كه در وضعیت خشك و نیمه خشك جای دارد، همواره از نوسانات شدید برخوردار بوده ولی برخلاف آنچه اغلب تصور میشود میزان بارش در دهههای اخیر روند كاهشی نداشته است. برای اثبات این واقعیت به آمار بارش در ایستگاه سینوپتیك فرودگاه مهرآباد تهران كه معتبرترین ایستگاه در كشور بوده بسنده میشود. براساس اطلاعات این ایستگاه در 64 سال اخیر، مقدار بارش سالانه تهران اگرچه فراز و نشیبهای زیادی داشته ولی به هیچ وجه دارای روند كاهشی نبوده است.
با عنایت بهمراتب بالا، اینك این پرسش مطرح است كه چرا طی نیمقرن گذشته حجم جریانهای آب سطحی كشور نصف شده، اغلب تالابها رو به خشكی نهاده، میانگین آب موجود در سدهای مخزنی به حدود یك سوم ظرفیت اولیه آنها رسیده، سطح آب سفرههای زیرزمینی در تمام آبخوانهای كشور بیش از 10متر كاهش یافته و در بسیاری از دشتها حتی به فرونشست سطح زمین انجامیده، مساحت جنگلهای طبیعی كشور به نصف تقلیل یافته و نیمه باقیمانده نیز از تركیب طبیعی خود به دورمانده، اغلب گونههای علفزاری مرغوب بسیار نادر شده، گونههای زیادی از جانوران وحشی در معرض تهدید به انقراض قرار گرفته و فرسایش خاك روندی بسیار فزاینده یافته است.
در توضیح این موارد باید اظهار داشت كه در مناطق خشك، در مقایسه با مناطق مرطوب، محیط در برابر بهرهبرداری بیرویه و افراطی، توان بازسازی ناچیزی دارد.
نكته مهم این است كه مدیریت منابع محیطزیست در مناطق خشك باید بر مبنای توان بومشناختی سرزمین در مواقع خشكسالی و با رویكرد راهبردی بلندمدت تدوین شود، درحالیكه متأسفانه در مدیریت منابع طبیعی و محیطزیست این سرزمین، چنین نگرشی وجود ندارد و از راهكارهای اصولی و مبتنی بر موازین بومشناختی كه در منطقه خشك بسیار ضروری و اجتنابناپذیر است خبری نیست. بدینترتیب چرای مفرط و بیضابطه دام اهلی با شدتی كه آن را میتوان تا 10 برابر ظرفیت قابل تحمل محیط دانست در تمام عرصههای منابع طبیعی كشور و حتی در جنگلها، انهدام پوشش گیاهی و فرسایش شدید خاك را باعث شده است.
پس از این عامل، باید به كشت در دیمزارهای كمبازده اشاره كرد. پوشش گیاهی طبیعی این اراضی اغلب پرشیب، منهدم شده و شخم خورده است و بعد از هر سال كاشت غلات، حداقل بهمدت یك سال، زمین برای بازیابی توان طبیعی خود بدون كاشت رها میشود. این عوامل سبب شده است كه نزدیك به سه چهارم بارشهای جوی، بهدلیل كمبود پوشش و فرسایش خاك، بهجای آنكه در زمین نفوذ كرده و سفرههای آب زیرزمینی و چشمهها را تغذیه كند، در سطح زمین جاری شده و ضمن تبخیر به فرسایش بیشتر خاك و در نهایت گل آلودگی آبهای سطحی بینجامد.
در نتیجه فقط حدود یك چهارم آبی كه در این سرزمین میبارد به منابع آبی قابل استفاده تبدیل میشود. بخش عمده آن هم بهدلیل ناكارآمدی و بازده بسیار پایین آبیاری و آبرسانی به هدر میرود.
اینك این پرسش اساسی پیش روی ما قرار دارد كه كدام عامل، مسئول این همه تنش آبی و سیر نزولی منابع محیطزیست طبیعی كه در چند دهه اخیر شدت گرفته، بوده است؟ آیا میتوان بروز خشكسالیها كه پدیدهای طبیعی بوده و هزاران سال است كه تمام اكوسیستمهای طبیعی فلات ایران در تعامل نزدیك با آن به تكامل رسیده است را مقصر دانست یا اینكه باید با درك صحیح غفلتهایی كه در مدیریت منابع محیطزیست خود ورزیدهایم، تا بیش از این دیر نشده به مدیریت اصولی و بر پایه موازین بوم شناختی پرداخته و از «خشكسازی» بیشتر محیطی كه فرزندان ما نیز باید در آن زیست كنند بپرهیزیم؟
در سالهای اخیر هرگاه از بروز تنش آبی و همچنین تخریب پوشش گیاهی در کشور سخن به میان میآید، یکی از اصلیترین علل آن کاهش بارندگی و وقوع خشکسالی در چند دهه اخیر، به مثابه مهمانی ناخوانده و نوظهور، اعلام میشود، درحالیکه باید دانست اصلیترین ویژگی اکولوژیک سرزمین ایران از قرارگیری آن در کمربند خشک و نیمهخشک جهانی نشأت میگیرد.
نظر شما